بیماری مزمن کلیه (CKD) چیست؟ +راهنمای تغذیه
گاهی همه‌چیز با علائمی ساده شروع می‌شه؛ خستگی مداوم، ورم پا، کم‌اشتهایی یا شاید تغییر در ادرار. شما به دکتر مراجعه می‌کنید، آزمایش می‌دید، و بعد از چند روز با جمله‌ای مواجه می‌شید که شاید انتظارش رو نداشتید: «عملکرد کلیه‌هاتون دچار اختلال شدند و شما به بیماری کلیه مزمنCKD مبتلا هستید.»
در لحظه‌ی شنیدن این جمله، ممکنه احساس ترس، گیجی یا نگرانی سراغتون بیاد. دکتر با شما درباره‌ی دارو، پیگیری منظم و البته یک مورد مهم صحبت می‌کنه: «باید رژیم غذاییتون رو تغییر بدید.»
و حالا، شاید درست همین حالا، دنبال این هستید که بدونید چه رژیمی؟
چی بخورم؟ چی نخورم؟ چطور کمک کنم به کلیه‌هام که بیشتر آسیب نبینن؟
در این مقاله، اول راجب بیماری مزمن کلیه صحبت میکنم! مقاله بعدی راجب تغذیه در بیماری مزمن کلیه (CKD) می‌پردازیم.
بیماری مزمن کلیه(CKD) چیه؟ و چرا اتفاق میوفته؟
بیماری مزمن کلیه چیست؟
نارسایی مزمن کلیه یعنی کاهش تدریجی عملکرد کلیه‌ها در فیلتر کردن مواد زائد از خون. کلیه‌های سالم به دفع آب و مواد مضر از بدن کمک می‌کنند، اما در بیماران مزمن کلیه (CKD) این عملکرد به مرور کاهش می‌یابد و می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند.
علت بیماری مزمن کلیه چیست؟
علت‌های شایع بیماری مزمن کلیه عبارت‌اند از:
- دیابت نوع 1 و 2 (شایع‌ترین دلیل)
- فشار خون بالا
- بیماری‌های التهابی کلیه مانند گلومرولونفریت
- کیست‌های کلیه (PKD) و اختلالات ارثی
- انسداد مزمن ادراری به علت سنگ یا پروستات
- مصرف طولانی‌مدت داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) بدون نظارت پزشک
مراحل مختلف بیماری مزمن کلیه:
مرحله ۱: عملکرد طبیعی یا نزدیک به طبیعی (GFR ≥ 90)
شرح: کلیه‌ها هنوز عملکرد خوبی دارند ولی ممکن است آسیب ساختاری (مثلاً دفع کمی آلبومین در ادرار) وجود داشته باشد.
علائم: معمولاً بدون علامت.
اقدامات: کنترل فشار خون، قند خون، بررسی منظم وضعیت کلیه، پرهیز از داروهای مضر برای کلیه.
مرحله ۲: کاهش خفیف عملکرد کلیه (GFR = 60–89)
شرح: عملکرد کلیه کمی کاهش یافته است.
علائم: اغلب هنوز بدون علامت.
اقدامات: پایش منظم، کنترل بیماری زمینه‌ای، شروع مشاوره تغذیه‌ای.
مرحله ۳: کاهش متوسط عملکرد کلیه (GFR = 30–59)
علائم احتمالی: خستگی، تورم، فشار خون بالا، تغییر در ادرار.
اقدامات: همکاری با متخصص کلیه، تنظیم رژیم غذایی، درمان کم‌خونی یا اختلالات استخوانی.
مرحله ۴: کاهش شدید عملکرد کلیه (GFR = 15–29)
شرح: کلیه‌ها به شدت آسیب دیده‌اند.
علائم: خارش، تهوع، کاهش اشتها، تورم، ضعف.
اقدامات: آماده‌سازی برای درمان‌های جایگزین کلیه مانند دیالیز یا پیوند، کنترل دقیق رژیم غذایی و مصرف مکمل غذایی موردنیاز
مرحله ۵: نارسایی کامل یا مرحله انتهایی کلیه (GFR < 15)
شرح: کلیه‌ها تقریباً از کار افتاده‌اند.
علائم: علائم شدید اورمیک، تهوع شدید، خستگی شدید، تنگی نفس، سردرگمی.
اقدامات: دیالیز (همودیالیز یا دیالیز صفاقی) یا پیوند کلیه، رعایت دقیق رژیم غذایی و مصرف مکمل غذایی موردنیاز
علائم بیماری مزمن کلیه:
در مراحل اولیه، بیماری ممکن است بدون علامت باشد، اما به مرور علائم زیر ممکن است ظاهر شوند:
- خستگی و ضعف عمومی
- تورم پا و صورت
- تکرر ادرار، به‌خصوص در شب
- تهوع، بی‌اشتهایی و کاهش وزن
- خارش پوست و گرفتگی عضلات
- تیرگی پوست یا زردی
- تنگی نفس (در مراحل پیشرفته)
روش تشخیص بیماری مزمن کلیه:
پزشک برای تشخیص CKD از روش‌های زیر استفاده می‌کند:
- آزمایش خون (کراتینین، اوره، GFR)
- آزمایش ادرار (بررسی آلبومین یا پروتئین)
- سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن کلیه
- نمونه‌برداری از کلیه (در برخی موارد)
سوالات رایج
تغذیه در بیماری مزمن کلیه
قبل از اینکه این مطلب رو بخونید، حتماً یه سری به مقاله‌ی قبلی ما یعنی «تغذیه در بیماری‌های کلیه» بزنید. چون اونجا خیلی کامل‌تر درباره اصول پایه توضیح دادیم و اینجا قراره فقط نکات ویژه‌ی CKD رو مرور کنیم.
حالا بریم سر اصل مطلب:
مرحله ۱ و ۲ بیماری مزمن کلیه:
تو این مراحل اول بیماری، بیشتر باید حواس‌تون به مصرف پروتئین و سدیم باشه. یعنی هم میزان پروتئینی که می‌خورید باید حساب‌شده باشه، هم نمک غذا رو باید کم کنید.
مرحله ۳ و ۴ بیماری مزمن کلیه:
علاوه بر پروتئین و سدیم، باید مراقب پتاسیم و فسفر هم باشید. اگر هم ورم یا تجمع آب تو بدنتون باشه، ممکنه نیاز به کنترل مصرف مایعات هم پیدا کنید.
مرحله ۵ (دیالیز):
اینجا دیگه داستان جدی‌تره. باید همه‌ی اینا رو دقیق کنترل کنید: پتاسیم، سدیم، پروتئین، مایعات و فسفر.
چون بدن دیگه خودش به تنهایی نمی‌تونه این مواد رو تنظیم کنه و اگه مراقب نباشید، ممکنه خطرناک بشه.
سخن آخر
بیماری مزمن کلیه یک بیماری خاموش اما پیش‌رونده است که اگر زود تشخیص داده شود، می‌توان با تغییر سبک زندگی، تغذیه‌ی مناسب و درمان‌های پزشکی، روند پیشرفت آن را کند کرد یا حتی متوقف ساخت.
در مقاله بعدی راجب تغذیه در بیماران مزمن کلیه صحبت میکنیم.
