راهنمای کامل تغذیه در سنگ کلیه | معرفی بهترین رژیم غذایی
قبل از اینکه وارد بحث تغذیه در سنگ کلیه شویم، پیشنهاد می‌کنیم ابتدا مقاله‌ی قبلی ما با عنوان «تغذیه کلی در بیماران کلیوی» را مطالعه کنید. در آن مقاله مبانی تغذیه در بیماری‌های کلیوی را کامل توضیح داده‌ایم.
حالا در این مطلب به‌طور تخصصی به انواع سنگ کلیه و بهترین رژیم غذایی برای هر نوع می‌پردازیم.
انواع سنگ کلیه و چطور تشکیل میشن؟
۱. سنگ‌های کلسیمی (اگزالات یا فسفات):
شایع‌ترین نوع سنگ کلیه هستن. وقتی کلسیم و موادی مثل اگزالات یا فسفات توی ادرار زیاد بشن و به هم بچسبن، سنگ میسازن. کم نوشیدن آب، مصرف زیاد نمک یا خوردن غذاهای اگزالات‌دار (مثل اسفناج) میتونه عاملش باشه.
۲. سنگ‌های اسید اوریکی:
بیشتر تو آدمایی دیده میشه که زیاد گوشت قرمز میخورن یا ادرارشون خیلی اسیدیه. اضافه‌شدن اسیداوریک باعث تشکیل این سنگ‌ها میشه.
۳. سنگ‌های سیستینی:
یک بیماری ارثی باعث میشه مقدار زیادی سیستین (یه جور آمینواسید) وارد ادرار بشه و سنگ درست کنه. این نوع خیلی نادره.
۴. سنگ‌های گزانتینی:
خیلی کم پیش میاد. بدن نمیتونه گزانتین رو خوب بشکنه و همین باعث میشه سنگ گزانتینی درست بشه.
۵. سنگ‌های استروویتی:
این سنگ‌ها بیشتر بعد از عفونت‌های کلیوی یا عفونت مجاری ادراری درست میشن. گاهی اینقدر بزرگ میشن که کل کلیه رو پر میکنن.
سنگ‌های کلسیمی (اگزالاتی یا فسفاتی)
چه غذاهایی باید بخورن:
غذاهای طبیعی حاوی کلسیم مثل ماست، پنیر کم‌چرب، شیر.
(کلسیم غذایی باعث میشه اگزالات اضافی تو روده جذب بشه و وارد کلیه نشه.)
مقدار زیاد آب (۲/۵ تا ۳ لیتر در روز) برای رقیق کردن ادرار.
غذاهای کم نمک، چون نمک زیاد باعث افزایش دفع کلسیم تو ادرار میشه.
چه غذاهایی نباید بخورن:
خوراکی‌های پر از اگزالات مثل:
اسفناج
چغندر
بادام
شکلات تلخ
چای سیاه
مصرف زیاد گوشت قرمز یا غذاهای پروتئینی سنگین (چون باعث افزایش اسید ادرار میشه و تشکیل سنگ رو راحت‌تر میکنه).
مکمل‌های کلسیم بدون تجویز پزشک (چون ممکنه اضافه کلسیم وارد کلیه بشه).
چرا اینو گفتیم؟
چون در سنگ‌های کلسیمی، مشکل اصلی تعادل بین کلسیم و اگزالاته.
اگه اگزالات زیاد باشه و کلسیم کافی در روده نباشه، اگزالات به راحتی جذب میشه و تو کلیه رسوب میکنه.
برعکس، وقتی کلسیم کافی همراه غذا میخورین، اگزالات باهاش باند میشه و از بدن دفع میشه، نه اینکه تو کلیه سنگ بسازه.
مثال غذایی مناسب:
ناهار:
یک کفگیر برنج+مرغ گریل شده+یک کاسه ماست کم‌چرب+سالاد کاهو و خیار بدون اسفناج.
سنگ‌های اسید اوریکی
چه غذاهایی باید بخورن:
مصرف زیاد آب (حداقل ۲/۵ لیتر در روز) برای رقیق کردن ادرار.
غذاهای کم‌پروتئین حیوانی مثل لبنیات کم‌چرب، تخم‌مرغ، حبوبات در حد متعادل.
مصرف بیشتر میوه‌ها و سبزیجات (به‌جز سبزیجات پر اگزالات مثل اسفناج).
غذاهای قلیایی‌کننده ادرار مثل:
لیموترش تازه
سبزیجات سبز (مثل کاهو و خیار)
چه غذاهایی نباید بخورن:
گوشت قرمز (مثل گوسفند، گاو)
گوشت‌های اندامی (مثل جگر، دل، قلوه)
غذاهای دریایی (مثل میگو، ماهی آزاد، ساردین)
نوشیدنی‌های حاوی فروکتوز بالا (مثل نوشابه‌های گازدار)
مشروبات الکلی
چرا اینو گفتیم؟
چون سنگ‌های اسید اوریکی وقتی تشکیل میشن که سطح اسید اوریک خون یا ادرار بالا باشه و محیط ادرار اسیدی باشه.
پروتئین‌های حیوانی، اسیداوریک رو زیاد میکنن و باعث اسیدی‌تر شدن ادرار میشن. در مقابل، غذاهای قلیایی مثل میوه‌ها و سبزیجات میتونن محیط ادرار رو قلیایی‌تر و جلوی تشکیل سنگ رو بگیرن.
مثال غذایی مناسب:
ناهار:
یک عدد سینه مرغ آب‌پز+یک کفگیر برنج کته+یک بشقاب سالاد کاهو، خیار و هویج+یک عدد لیمو کنار غذا.
سنگ های سیستینی
چه غذاهایی باید بخورن:
مصرف آب خیلی زیاد (حتی بیشتر از سنگ‌های دیگه؛ حدود ۳ لیتر یا بیشتر در روز) برای رقیق کردن ادرار.
مصرف مواد غذایی با سدیم کم مثل:
سبزیجات تازه
میوه‌های تازه
غذاهای خونگی بدون نمک اضافه
استفاده از غذاهای قلیایی‌کننده ادرار مثل:
موز
سیب
سبزیجات برگی سبز
چه غذاهایی نباید بخورن:
غذاهای شور (مثل چیپس، کنسروها، فست‌فود)
سوسیس و کالباس
غذاهای فرآوری‌شده (مثل بیسکوییت شور، کراکر)
مصرف زیاد پروتئین حیوانی (مثل گوشت قرمز زیاد یا تخم‌مرغ زیاد)
چرا اینو گفتیم؟
چون سنگ سیستینی وقتی ساخته میشه که ماده‌ای به اسم سیستین توی ادرار زیاده و حل نمیشه.
سیستین تو محیط اسیدی راحت‌تر کریستال میشه و سنگ درست میکنه. مصرف زیاد آب باعث رقیق شدن ادرار میشه و مصرف غذاهای قلیایی ادرار رو از حالت اسیدی در میاره. همچنین سدیم زیاد، دفع سیستین رو تو ادرار بیشتر میکنه، پس باید مصرف نمک رو خیلی محدود کنن.
مثال غذایی مناسب:
صبحانه:
یک کاسه سالاد میوه (موز، سیب، گلابی) + کمی ماست ساده بدون نمک + یک لیوان آب.
سنگ‌های گزانتینی
چطور تشکیل میشه؟
به خاطر یه نقص ژنتیکی تو آنزیم گزانتین اکسیداز، گزانتین تو ادرار جمع میشه و سنگ می‌سازه.
چی بخورن؟
آب زیاد: روزی ۳ تا ۴ لیتر برای رقیق کردن ادرار.
رژیم کم پروتئین: گوشت کمتر، سبزی و میوه بیشتر.
مواد غذایی کم‌پورین: مثل سالاد، میوه تازه، سبزیجات بخارپز.
چی نخورند؟
گوشت قرمز، دل و جگر، کله پاچه.
ماهی‌های چرب (مثل ساردین).
آبجو و نوشیدنی‌های تخمیری.
چرا؟
چون غذاهای پرپورین تولید گزانتین رو بیشتر میکنن و احتمال سنگ رو بالا می‌برن.
سنگ‌های استروویتی
چطوری تشکیل میشه؟
سنگ‌های استروویتی بیشتر به خاطر عفونت‌های مکرر ادراری درست میشن. بعضی از باکتری‌ها (مثل پروتئوس یا کلبسیلا) آنزیمی تولید میکنن که اوره موجود در ادرار رو میشکنه و آمونیاک آزاد میشه. این باعث میشه ادرار قلیایی بشه، و محیط قلیایی شرایط رو برای رسوب منیزیم، آمونیوم و فسفات فراهم میکنه و سنگ استروویتی ساخته میشه.
چی بخورن؟
مایعات فراوان: نوشیدن آب زیاد (حداقل ۲/۵ تا ۳ لیتر در روز) برای رقیق کردن ادرار و کاهش خطر تشکیل سنگ خیلی مهمه.
غذاهای اسیدی‌کننده ادرار: مثل مرکبات (آب لیمو، پرتقال)، زغال‌اخته (کرنبری)، آلو خشک و غذاهای حاوی ویتامین C طبیعی.
(چون محیط اسیدی جلوی رشد باکتری‌ها رو می‌گیره و سنگ کمتری ساخته میشه.)
منابع پروتئین گیاهی (مثل عدس و نخود): چون پروتئین حیوانی زیاد میتونه ادرار رو قلیایی‌تر کنه.
چی نباید بخورن؟
پروتئین حیوانی زیاد: گوشت قرمز، مرغ و ماهی زیاد ادرار رو قلیایی‌تر میکنن و این به ضررشونه.
مصرف زیاد لبنیات: چون لبنیات هم منبع فسفر و منیزیمه و میتونه به رشد سنگ کمک کنه.
مصرف غذاهای خیلی قلیایی: مثل سبزیجات خیلی سبز (اسفناج، کلم‌بروکلی در حد زیاد)، چون محیط ادرار رو قلیایی‌تر میکنه.
چرا اینو گفتیم؟
هدف اصلی کنترل محیط ادرار هست:
ما میخوایم ادرار رو کمی اسیدی نگه داریم (نه قلیایی)، چون محیط اسیدی جلوی رشد باکتری‌های مولد سنگ رو می‌گیره.
آب زیاد باعث رقیق شدن ادرار میشه و موادی که سنگ‌ساز هستن، سخت‌تر رسوب میکنن.
کاهش لبنیات و پروتئین حیوانی، مقدار مواد تشکیل‌دهنده سنگ رو کم میکنه و رشد سنگ رو کند میکنه.
مثال غذایی:
مصرف غذاهایی مثل حبوبات، تخم مرغ در حد تعادل، سبزیجات کم پتاسیم و نوشیدن آب لیمو طبیعی (چون خاصیت اسیدی داره و محیط ادرار رو کمی اسیدی‌تر میکنه) میتونه کمک‌کننده باشه.
باور غلط درباره سنگ کلیه
باورهـای غلط رایج درباره تغذیه و سنگ کلیه
واقعیت: حذف یا کاهش زیاد کلسیم باعث افزایش جذب اگزالات و خطر سنگ کلیه می‌شود.
توصیه درست: مصرف مناسب لبنیات کم‌چرب به جلوگیری از سنگ کمک می‌کند.
واقعیت: مرکبات منبع طبیعی سیترات هستند و از تشکیل سنگ جلوگیری می‌کنند.
توصیه درست: مصرف متعادل مرکبات مفید است.
واقعیت: برخی گیاهان مانند اسفناج و ریواس اگزالات زیادی دارند و خطر سنگ کلیه را افزایش می‌دهند.
توصیه درست: مصرف گیاهان دارویی باید تحت نظر متخصص باشد.
واقعیت: نوع سنگ تعیین‌کننده رژیم درمانی است.
توصیه درست: رژیم باید بر اساس نوع سنگ شخصی‌سازی شود.
واقعیت: نوشابه‌های کولا فسفات زیادی دارند و خطر سنگ کلیه را افزایش می‌دهند.
توصیه درست: آب و آبلیمو طبیعی انتخاب‌های سالم‌تری هستند.
واقعیت: زیاده‌روی در مصرف آبلیمو مشکلات گوارشی ایجاد می‌کند.
توصیه درست: مصرف متعادل آبلیمو مفید است اما درمان قطعی نیاز به بررسی تخصصی دارد.
سخن اخر
بدن ما وقتی متعادل تغذیه بشه، حتی سنگ‌های کلیوی هم کم‌کم کنترل‌پذیر میشن. هر نوع سنگ کلیه تغذیه خاص خودش رو داره و تشخیص درست نوع سنگ، اولین قدم برای رژیم‌درمانی مؤثره. اگه قبلاً مقاله‌ی «تغذیه کلی در بیماری‌های کلیوی» رو نخوندین، حتماً یه نگاهی بندازین تا دید کامل‌تری نسبت به سبک زندگی کلیوی‌پسند پیدا کنین.
و فراموش نکنید:
با تغذیه درست، می‌تونید جلوی عود دوباره‌ی سنگ‌ها رو بگیرین.
در صورت داشتن سنگ مکرر یا مشکل خاص، حتماً با یه متخصص تغذیه مشورت کنین تا رژیم‌تون دقیق و شخصی‌سازی شده باشه.
